معماری نور و سایه
ﻣﻌﻤﺎری ﺳﺮزﻣﯿﻨﯽ ﻣﺎ دارای وﺟﻪ ﻣﺸﺨﺼﻪﻫﺎ و وﯾﮋﮔﯽﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺰ ﺑﺎ ﺳﻔﺮی ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ در ژرﻓﺎی اﻧﺘﺰاﻋﯽ و ﻣﻌﻨﻮی آن درک ﻧﻤﯽ ﮔﺮدد. ﻣﻌﻤﺎری اﯾﺮاﻧﯽ در ﻋﺮﺻﻪﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﺼﻪ ﻇﻬﻮر رﺳﯿﺪه اﺳﺖ؛ اﯾﻦ ﻋﺮﺻﻪﻫﺎ را ﻣﯽﺗﻮان در ﻣﻬﺎرت ﻫﺎی آﻓﺮﯾﻨﺸﯽ و ﺑﯿﺎن ﺗﺠﺮﯾﺪی ﯾﺎ ﻓﻦﮔﺮا، ﺷﮑﻞ و ﻓﺮم و رﯾﺨﺖﺷﻨﺎﺳﯽ، آرﮐﯿﺘﺎﯾﭗﻫﺎ (ﮐﻬﻦ اﻟﮕﻮﻫﺎی ﭘﺎﯾﺪار ﺑﻨﯿﺎدﯾﻦ)، ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ﻣﻌﺎﻧﯽ، ﻣﻮاد و ﻣﺼﺎﻟﺢ و زﻣﯿﻨﻪ ﻃﺮحﻫﺎ و ﺑﻨﺎﻫﺎ و ... ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮد. از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﻌﻤﺎری اﯾﺮاﻧﯽ، ﻣﻌﻤﺎری ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺟﻮﺳﺖ، و ﺣﻘﯿﻘﺖ آن ﮐﻤﺎل اﺳﺖ، ﺷﺎﯾﺪ ﺑﺘﻮان ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ و ﻣﻌﺎﻧﯽ را ﻣﺎﻧﺎﺗﺮﯾﻦ و واﻻﺗﺮﯾﻦ ﻋﺮﺻﻪ در اﯾﻦ ﻣﻌﻤﺎری داﻧﺴﺖ. ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﯽ ﭼﻮن ﻣﺤﺮﻣﯿﺖ، ﺳﯿﺎﻟﯿﺖ و اﻧﻌﻄﺎف، ﺷﻔﺎﻓﯿﺖ و ﺗﺪاوم، ﺷﺎدی، وﺣﺪت و ... ﮐﻪ ﻣﺨﺎﻃﺐ را ﻫﺮﭼﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺟﻮﻫﺮه اﯾﻦ ﻣﻌﻤﺎری ﻧﺰدﯾﮏ ﻣﯽﺳﺎزد. در اﯾﻦ ﺑﯿﻦ ﺗﺠﻠﯽ ﻣﺎﻫﯿﺖ وﺟﻮدی ﻧﻮر و ﺳﺎﯾﻪ، اﯾﻦ دو ﻋﻨﺼﺮ را از اﺻﻠﯽﺗﺮﯾﻦ ﻣﺤﻮرﻫﺎی زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺳﯽ ﻣﻌﻤﺎری اﯾﺮاﻧﯽ در ﻣﻌﻨﺎ و ﻣﻔﻬﻮم ﻗﺮار داده اﺳﺖ و از اﯾﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻧﻮر و ﺳﺎﯾﻪ در اﯾﻦ ﻣﻌﻤﺎری ﺑﻪ ﺳﺎن ﺗﻌﺒﯿﺮی ﺷﺎﻋﺮاﻧﻪ از ﺣﺮﮐﺖ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺣﻘﯿﻘﺖ، ﻣﺘﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﮔﺮدد. ﻣﻌﻤﺎری و ﻧﻮر ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه ﺑـﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ واﺑﺴـﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﻤﺎری و ﺳـﺎﯾﻪ. ﻧﻮر ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﺗﻤﺎم ﻫﺴﺘﯽ اﺳﺖ؛ ﻧﻮر در ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﺳﻄﻮح ﺑﻪ آنﻫﺎ ﺷﮑﻞ ﻣﯽدﻫﺪ و ﺑﺎ اﻧﺒﺎﺷﺘﻦ ﺳﺎﯾﻪ در ﻓﺮای آن ﺑﻪ آنﻫﺎ ﻋﻤﻖ ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ. زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﻌﻤﺎری ﺷﮑﻞ ﻣﯽﮔﯿﺮد ﻧﻮر ﭘﺮاﮐﻨﺪه را در اﺧﺘﯿﺎر ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺳﺎﺧﺘﺎری ﺑﻪ ﻧﻮر و ﻓﻀﺎ ﻣﯽدﻫﺪ و ﺳﺎﯾﻪﻫﺎ از ﺑﺮﺧﻮرد ﻧﻮر ﺑﺎ اﺛﺮ ﻣﻌﻤﺎری ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﺰ ﻣﮑﻤﻞ ﻧﻮر ﭘﺎ ﺑﻪ ﻋﺮﺻﻪ ﻇﻬﻮر ﻣﯽﻧﻬﻨﺪ. ﻫﻤﯿﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻣﺪاوم ﻧـﻮر، ﺗﻨـﻮع رﻧـﮓ و ﺳﺎﯾﻪ روﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎمﻫﺎی ﺑﺼﺮی ﮐﺎﻓﯽ و ﻣﻨﺎﺳﺐ را ﺑﻪ ﭼﺸﻢ اﻧﺴﺎن ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ. ﺑﻪ ﺟﺮأت ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﯾﮏ از دوره ﻫﺎی ﺑﺮﺟﺴﺘﮥ ﻣﻌﻤﺎری ﺟﻬﺎن ﺗﺎ ﻗﺒﻞ از دوره ﻣﺪرن، آن ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﻣﻌﻤﺎری اﯾﺮان از ﺳﺎﯾﻪ ﺑﻬﺮه ﺑﺮده اﺳﺖ، ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ از اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه ﺑﻬﺮه ﺑﺒﺮﻧﺪ. ﺳﺎﯾﻪ ﭼﯿﺰی ﻋَﺮَﺿﯽ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﻌﻤﺎری ﻧﯿﺴﺖ، ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎ ﺣﻘﯿﻘﺖ و ذات آن ﻋﺠﯿﻦ اﺳﺖ. از اﯾﻦ روﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻌﻤﺎریِ ﺳﺎﯾﻪ، ﻣﻔﻬﻮم و ﺗﺸﺨﺺ ﺧﺎص ﺧﻮد را در ﻣﻌﻤﺎری اﯾﺮاﻧﯽ ﺷﮑﻞ داده اﺳﺖ. ﮐﺎرﺑﺮدﻫﺎی وﺳﯿﻊ ﻧﻮر و ﺳـﺎﯾﻪ، ﺧﻮاه اﻗﻠﯿﻤﯽ و ﻋﻤﻠﮑﺮدی ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﻧﻤﺎدﯾﻦ و ﻣﻌﻨﻮی، در ﻣﻌﻤﺎری ﺳﺮزﻣﯿﻨﯽ ﻣﺎ ﺣﮑﯿﻤﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ. ﻣﻔﻬﻮم ﻧﻮر و ﺳﺎﯾﻪ در ﻃﻮل ﻗﺮنﻫﺎ ﺗﮑﺎﻣﻞ ﭘﯿﺪا ﮐﺮده اﺳﺖ و ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻤﺎری ﮐﯿﻔﯿﺘﯽ زﻧﺪه ﺑﺒﺨﺸﺪ و ﺑـﺎ ﻟﻄﺎﻓﺖ و ﻣﻌﻨﻮﯾﺖ ﺧﻮد ﺑﺮ ﻣﻌﻤﺎری اﺛﺮ ﺑﮕﺬارد. ﻣﻌﻤﺎر اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﺎ دﯾﺪﮔﺎﻫﯽ ﺗﻮأﻣﺎن از ﺟﻬﺎنﺑﯿﻨﯽ و ﻋﻤﻠﮑﺮد ﺑﻪ ﻧﻮر و ﺳﺎﯾﻪ، ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﻧﻮع ﺧﺎﺻﯽ از زﯾﺒﺎﯾﯽﺷﻨﺎﺳﯽ را ﺑﯿﺎﻓﺮﯾﻨﺪ. در ﻓﻀﺎﻫﺎی ﻣﻌﻤﺎری اﯾﺮاﻧﯽ ﺑﻪ دﻗﺖ از ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻧﻮر و ﺳﺎﯾﻪ در ﺟﻬﺖ ﺣﺮﮐﺖ و ﻫﺪاﯾﺖ از ﻓﻀﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﻓﻀﺎﯾﯽ دﯾﮕﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ. در اﯾﻦ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ، ﺷﺪت ﻧﻮر و ﺳﺎﯾﻪ در ﻓﻀﺎﻫﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯿﺰان اﻫﻤﯿﺖ آﻧﻬﺎ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽﮐﻨﺪ. ﺑﺎ ﺗﺎﻣﻞ در اﻟﮕﻮی اﺻﻠﯽ ﻣﻌﻤﺎری ﺳﻨﺘﯽ اﯾﺮان درﻣﯽﯾﺎﺑﯿﻢ ﮐﻪ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ، ﻣﺴـﺎﺟﺪ و ﺑﯿﺸـﺘﺮ ﻓﻀﺎﻫﺎی ﻋﻤﻮﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻋﻨﺼﺮ ﻧﻮر و ﺳﺎﯾﻪ در آﻣﯿﺨﺘﻪ اﺳﺖ، ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﻗﺎدر ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎل ﯾﮏ ﺣﺲ روﺣﺎﻧﯽ و ﻣﻌﻨﻮی ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ. اﻧﺴﺎن در ﭼﻨﯿﻦ ﻓﻀﺎﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻧﻮری ﺿﻌﯿﻒ روﺷﻦ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺳﺎﯾﻪﻫﺎی ﻣﺒﻬﻢ از اﺷﯿﺎء و اﺣﺠﺎم در ذﻫﻦ ﺧﻮد ﺑﻪ ﮐﺎﻣﻞ ﮐﺮدن ﺗﺼﺎوﯾﺮ ﭘﺮداﺧﺘﻪ و ﺑﺎ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﺣﺴﯽ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﻣﻨﺒﻊ وﺟﻮد و ﻫﺴﺘﯽ در دروﻧﺶ ﺑﯿﺪار ﻣﯽﺷﻮد. ﮐﯿﻔﯿﺖ ﻧﻮر و ﺳﺎﯾﻪ روﺷﻦ در ﻫﺮ اﺛﺮ ﻣﻌﻤﺎری ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻌﻨﺎ و ﮐﺎرﺑﺮدی ﺧﺎص و در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮی ﺧﺎص داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ، و اﯾﻦ ﻣﻌﻤﺎری اﺳـﺖ ﮐﻪ از اﯾﻦ ﺗﺄﺛﯿﺮات ﺑـﺮای رﺳـﯿﺪن ﺑـﻪ اﻫﺪاف ﺧﻮد در ﯾﮏ ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﺧﻼﻗـﺎﻧﻪ اﺳـﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﻨﺪ. ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس ﺑﻨﯿﺎد ﻣﻌﻤﺎری ﻣﯿﺮﻣﯿﺮان از ﮐﻠﯿﻪ ﻣﻌﻤﺎران، ﻃﺮاﺣﺎن، داﻧﺸﺠﻮﯾﺎن ﻣﻌﻤﺎری و اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻋﻼﻗﻪ ﻣﻨﺪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ، دﻋﻮت ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺗﺎ در اﯾﻦ ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ اﻧﺪﯾﺸﻪ ای ﭘﻮﯾﺎ در ﺧﺼﻮص راﺑﻄﻪ « ﻣﻌﻤﺎری» ﺑﺎ « ﻧﻮر و ﺳﺎﯾﻪ» اﺳﺖ، ﺷﺮﮐﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ.
